ความมหัศจรรย์ของปลวก
ปลวกเป็นแมลงที่ให้ทั้งคุณและโทษ ธรรมชาติยอมให้มันสืบทอดเผ่าพันธุ์มายาวนานหลายร้อยล้านปี แล้วยังให้มันมีความสามารถพิเศษที่น่าสนใจหลายอย่าง ซึ่งเราจะค่อยๆเล่าให้ฟังภายหลังทางบริษัทพีเอ็มจีฯได้เขียนบทความไว้ใน "ปลวก - ความรู้เกี่ยวกับปลวก" ว่าปลวกเป็นสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวในโลกที่สามารถเพาะเลี้ยงเห็ดที่รสชาติดีที่สุดในประเทศไทยได้ คือ" เห็ดโคน " ที่แม้ว่ามนุษย์ว่าเก่ง ทุกวันนี้นักวิทยาศาสตร์ - นักวิจัยทั่วโลกก็ยังไม่สามารถเพาะเห็ดโคนขึ้นมาได้ จึงอยากจะนำมาเล่าต่อในที่นี้ โดยบทความนี้เราได้มาจากผู้ที่มีประสบการณ์ทดลองทุ่มเทเพาะเห็ดโคนโดยตรง
ก่อนอื่นอาจมีคนสงสัยว่าเห็ดที่รสชาติอร่อยที่สุดในประเทศไทย คือ" เห็ดโคน " จริงหรือ? ก็ขอตอบว่าเป็นความจริง แล้วทำไมจึงไม่รู้จักเห็ดโคน ไม่เคยกิน ไม่เห็นวางขายทั่วไปในตลาด คำตอบก็คือ เพราะคนเราเพาะเลี้ยงเห็ดโคนขึ้นมาเองไม่ได้ ไม่ได้มีให้เรากินทุกวัน มันจึงมีจำนวนน้อย ไม่เพียงพอกับคนทั้งประเทศ และมีราคาแพงมาก กิโลกรัมละหลายร้อยบาท อาจถึง 500 บาท หรือแพงกว่านั้น
ปรมาจารย์ด้านเห็ดเคยบรรยายความอร่อยของเห็ดโคนไว้ทำนองนี้ เมื่อเห็ดโคนผุดออกเต็มทั่วไปทั้งป่า เสียงเหล่านกกระรางตีกันลั่นเพื่อแย่งกันกินเห็ดโคน เต่าที่มีประสาทดมกลิ่นหอมของเห็ดโคนได้ดีจะรีบคลานไปกินเห็ดโคน เต่าจะกินให้มากที่สุดเท่าที่กระเพาะของมันจะบรรจุได้ แม้ปลวกภายในรังก็ยังออกจากรังตามขึ้นมากินเห็ดโคนที่ผุดขึ้นมา
เห็ดโคน หรือ เห็ดปลวก เป็นเห็ดใน genus (สกุล)Termitomyces ยกตัวอย่างเช่น Termitomyces fuliginosus ซึ่งชนิด ( species) นี้จะรสชาติดี และเป็นที่นิยมกินกันมากที่สุด
เห็ดโคนจะมีให้เรากินในช่วงเวลาไหน? ความจริงอยากจะตอบว่า จริงๆแล้วเห็ดโคนสามารถมีได้ทุกเวลาของปี แต่จะมีเงื่อนไขสำคัญว่า สภาพดินฟ้าอากาศจะต้องเอื้ออำนวยนั่นคืออากาศต้องร้อนอบอ้าวผิดปกติ อย่างที่เรียกกันว่า " ร้อนเห็ด " มีฝนตกลงมาอย่างหนัก และที่สำคัญคือจะต้องมีแมลงเม่า ( หรือเขียนผิดๆว่าแมงเม่า ) จำนวนมากบินออกมาจากรังปลวก การที่แมลงเม่าทิ้งรังทำให้ เห็ดโคนในรังปลวกเหลือเพียงพอที่จะแทงทะลุดินออกมาให้เราได้กินกัน จากเงื่อนไขที่ปลวกทิ้งรังข้างต้นนี้ เราจึงพบว่าเห็ดโคนส่วนใหญ่จะออกในฤดูฝน แต่ในฤดูหนาวเดือนธันวาคมก็ยังพบว่ามีเห็ดโคนบางชนิด เช่นแถวจังหวัดนนทบุรีจะมีเห็ดโคนข้าวตอกซึ่งเป็นเห็ดโคนขนาดเล็กออกมาให้เรากินกัน แต่อย่างไรก็ตามจะมีเห็ดโคนออกมามากในช่วงเทศกาลกินเจคือเดือนตุลาคม-พฤศจิกายนของทุกปี
บริษัทพีเอ็มจี เซอร์วิสเซ็นเตอร์ จำกัด รับกำจัดปลวก ที่ทำลายบ้านเรือน แต่ปลวกที่เข้ามาทำลายกินเนื้อไม้ในบ้านเรา มันสามารถเพาะเห็ดโคนได้หรือไม่? คำตอบก็คือ ไม่น่าจะทำได้ เพราะขึ้นอยู่กับชนิดของปลวก จะมีปลวกบางชนิดเท่านั้นที่เพาะเลี้ยงเห็ดโคนได้ ปลวกที่กินเนื้อไม้มากมายหลายชนิดพวกมันเพาะเลี้ยงเห็ดโคนไม่ได้
การพยายามเพาะเห็ดโคน มีมานานมากแล้ว ย้อนหลังไปไม่ต่ำกว่า 40 ปี สมัยแรกถึงขั้นทะลายรังปลวกมากมาย นำมาศึกษาในห้องทดลอง ด้วยสมมุติฐานต่างๆ รวมทั้งมีบริษัทห้างร้านที่ให้เงินทุนวิจัย ด้วยหวังว่าถ้าสำเร็จก็จะนำมาซึ่งความร่ำรวยอย่างมหาศาล แม้ในปัจจุบันนี้ สมมุติฐานแทบทุกชนิดก็ถูกนำมาทดลองจนหมด ไม่ว่าจะเป็นเรื่องแก๊สในรังปลวก มีผลต่อการกระตุ้นเส้นใยเห็ดหรือไม่ เพราะภายในรังปลวกจะมีแก๊สมีเทนในปริมาณที่เหมาะสมจำนวนหนึ่ง ทดลองถึง อุณหภูมิ ความดัน สารละลายในรังปลวก ฯลฯ ในสมัยปัจจุบันนักวิทยาศาสตร์ถึงขั้นพยายามตัดต่อหน่วยพันธุกรรม( DNA ) ของเห็ดโคน เพื่อจะเพาะเลี้ยงมันขึ้นมาเองให้ได้ จนแล้วจนรอดก็ยังทำไม่สำเร็จ จนบางคนทนไม่ไหวขุดรังปลวก นำมาไว้ข้างบ้าน นำอาหารมาเลี้ยงดูปลวกเช่นใบไม้แห้ง กิ่งไม้แห้งเล็กๆ เพื่อจะได้อาศัยกินเห็ดโคนเล็กๆน้อยๆ ในบางช่วงเวลาก็ยังดี
และในที่สุดทุกวันนี้ พวกเราจะพูดสรุปกันว่า " ถ้าจะเพาะเห็ดโคน ก็ต้องเลี้ยงปลวกด้วย "
ด้วยชื่อเสียงความมีรสชาติอร่อยของเห็ดโคน ภายหลังจึงมีคนสมองใส ได้นำเห็ดชนิดอื่น นำมาตั้งชื่อให้คล้ายเห็ดโคน (แต่ไม่ใช่เห็ดสกุล Termitomyces ) นำออกมาวางขาย ซึ่งมองในแง่ทางเศรษฐกิจก็เป็นสิ่งที่น่ายินดี เพราะเกษตรกรจะได้มีรายได้ ประเทศชาติมีเงินหมุนเวียน